บทความนี้ ผมตั้งใจจะมาอธิบายแยกแยะคำศัพท์ต่างๆ ที่เกี่ยวกับ “จังหวะ” นะครับ ซึ่งเมื่อเราแปลออกมาเป็นภาษาไทย บางคำเราก็อาจจะแยกแยะมันได้ชัดเจนอยู่แล้ว แต่ผมก็เชื่อว่ามีบางคำที่เราอาจยังสับสนอยู่เล็กน้อย เพราะบางทีภาษาไทยเราก็เรียกมันรวมๆ ว่า “จังหวะ” จนสับสนว่าในบริบทนั้น เรากำลังพูดถึงจังหวะแบบไหนอยู่กันแน่

ผมเน้นทำเป็นภาพเพื่อให้เข้าใจได้ง่ายๆ นะครับ เชื่อว่าเมื่อเราเข้าใจความหมายของศัพท์ต่างๆ นี้แล้ว จะทำให้การศึกษาเนื้อหาเกี่ยวกับจังหวะต่อจากนี้ราบรื่นขึ้นครับ

---

Pulse | ชีพจรจังหวะ

Pulse (ชีพจรจังหวะ) คือจุดของเวลาที่ดำเนินต่อเนื่องไปข้างหน้าอย่างสม่ำเสมอและมั่นคง

Beat | จังหวะ

(จังหวะเคาะ)

Beat (จังหวะ) คือหน่วยพื้นฐานที่ใช้ในการนับจังหวะในดนตรี
เมื่อ Pulse เริ่มมีบริบทของการเน้นหนัก-เบา เริ่มมีการนับเป็นกลุ่มก้อนก็จะเรียกว่า Beat
ดังนั้น เวลานักดนตรี หรือรวมถึงแดนเซอร์นับ อะหนึ่ง สอง สาม สี่~ นั่นคือเรากำลังนับ Beat

Meter | อัตราจังหวะ

*เราอาจเรียก Meter ว่า Time ได้เช่นกัน

Meter (อัตราจังหวะ) คือกลุ่มของ Beat
ที่มีแบบแผนต่อเนื่องไปในทิศทางเดียวกันโดยตลอด
(เช่น แบบแผนตามรูปตัวอย่างคือ มี 4 จังหวะ
โดยจังหวะที่ 1, 3 เป็นจังหวะหนักกว่าจังหวะที่ 2, 4 และเป็นเช่นนี้ต่อเนื่องไปตลอด)

Time Signature | เครื่องหมายกำหนดจังหวะ

*เราอาจเรียก Time Signature ว่า Meter Signature ได้เช่นกัน

Time Signature (เครื่องหมายกำหนดจังหวะ) 
คือเครื่องหมายที่กำหนดว่าบริเวณนั้นๆ ใช้ Meter (อัตราจังหวะ) แบบใด?
เป็นตัวบ่งบอกนักดนตรีว่าให้นับ Beat อย่างไร จะมีกี่ Beat ในแต่ละห้อง
และเพิ่มเติมคือ เป็นตัวกำหนดว่าโน้ตชนิดใด (เช่น ตัวดำ ตัวขาว) 
ที่จะมาเป็นตัวแทนของ “1 Beat” 

ดังนั้น รูปตัวอย่างข้างต้น จึงบอกเราว่าหนึ่งห้องมี 4 Beat
และ ตัวแทนของ “1 Beat” คือโน้ตตัวดำ (โน้ตตัวดำ = 1 จังหวะ)

ส่วนรูปตัวอย่างข้างต้น บอกเราว่าหนึ่งห้องมี 4 Beat
และ ตัวแทนของ “1 Beat” คือโน้ตตัวขาว (โน้ตตัวขาว = 1 จังหวะ)

(***ดังนั้น 1 จังหวะ ไม่ได้หมายความว่าจะเป็นโน้ตตัวดำเสมอไป)

Tempo | อัตราความเร็วจังหวะ

Tempo (อัตราความเร็วจังหวะ) คือตัวบ่งบอกความช้าเร็วของจังหวะสำหรับบทเพลงนั้นๆ
ซึ่งเดิมในอดีตนั้นถูกกำหนดด้วยการใช้ภาษาอธิบาย เช่น Moderato, Allegro, Vivace
โดยไม่ได้มีการกำหนดค่าอัตราความเร็วเป็นตัวเลข

แต่ต่อมามีการใช้ Metronome marking ซึ่งเป็นตัวกำหนดอัตราความเร็วที่มีความแน่นอน
โดยนำ “เวลา 1 นาที” มาอ้างอิงการกำหนดจำนวน Beat ว่าจะให้มีกี่ Beat ใน 1 นาทีนี้
(Beat per Minute หรือ BPM) พร้อมกับกำหนดว่าโน้ตชนิดใด (เช่น ตัวดำ ตัวขาว) 
ที่จะมาเป็นตัวแทนของ “Beat” ใน 1 นาทีที่ใช้อ้างอิงนี้

*ดังนั้นโดยหลักแล้ว Tempo เป็นแค่ตัวบอกความช้าเร็วที่ไม่มีตัวเลขชี้วัด แต่ในบริบทปัจจุบัน เราอาจหมายรวมถึง BPM ด้วยได้

Rhythm | จังหวะ

Rhythm (จังหวะ) คือองค์ประกอบของดนตรีในมิติของเวลา โดยเป็นรูปแบบของเสียงและความเงียบ ไม่ว่าจะเป็นความสั้นยาวของเสียง (จากตัวโน้ตต่างๆ) หรือความสั้นยาวของความเงียบ (จากตัวหยุดต่างๆ) ระยะเวลาของโน้ต การพักโน้ตต่างๆ ที่ถูกนำมาเรียงลำดับและรวมกันเป็นรูปแบบ

Rhythm จึงอาจหมายถึงรูปแบบจังหวะที่เป็นลีลาเฉพาะของเพลงสไตล์ใดสไตล์หนึ่งด้วย เช่น Calypso rhythm (จังหวะแบบคาลิปโซ), Salsa rhythm (จังหวะแบบซัลซา)

---

การศึกษาเรื่องจังหวะดนตรีด้วยภาษาไทย ผู้ศึกษาต้องพยายามทำความเข้าใจบริบทให้ดีๆครับ มีพจนานุกรมเล่มหนึ่งที่แปลคำว่า Rhythm ว่า “จังหวะ” และแปลคำว่า Beat ว่า “จังหวะเคาะ” ซึ่งในมุมนี้ผมเห็นด้วย เพราะรู้สึกว่าช่วยแยกแยะความชัดเจนได้ดี แต่พจนานุกรมเล่มนี้แปลคำว่า Pulse ว่า “จังหวะเคาะย่อย” ซึ่งอันนี้ผมกลับรู้สึกเห็นต่าง เพราะถ้าใช้คำว่า “จังหวะเคาะย่อย” มันจะให้ความรู้สึกว่า Beat คือ “จังหวะเคาะหลัก” หรือเปล่า แล้วจะสับสนกับคำว่า Subdivision (กลุ่มย่อยจังหวะระดับถัดไป) มั้ย

อีกทั้งจริงๆแล้ว Pulse คือจังหวะที่เป็นฐานของ Beat ตามที่ผมอธิบายในบทความนี้ ดังนั้น โดยส่วนตัวแล้วสำหรับคำว่า Pulse ผมจึงรู้สึกว่า “ชีพจรจังหวะ” จะให้ความรู้สึกที่ตรงกว่า

แต่ทั้งนี้ ในบริบททั่วไปในชีวิตประจำวันก็ต้องยอมรับว่าเราไม่ได้พูดถึงการนับ Beat 1 2 3 4 ว่า นับจังหวะเคาะ นักดนตรีหรือแดนเซอร์ก็พูดแค่ว่า “นับจังหวะ” จะบอกนับจังหวะเคาะกันก็คงจะมีความเขินหน่อย 555 และอาจจะยิ่งกลายเป็นการสร้างความสับสนอีก 555

ดังนั้น ทั้งเรื่องการแปลความหมายหรือการใช้งานทั่วไปในชีวิตประจำวัน มันมีหลายปัจจัยที่ทำให้ผู้ศึกษาต้องทำความเข้าใจบริบทให้ดีๆ ซึ่งถ้าเราเข้าใจจุดนี้แล้ว การเรียนก็ราบรื่นครับ

.
.
.

Content นี้เป็นการสรุปเนื้อหาแบบกระชับ สรุปรวบรัด ไม่ได้ครอบคลุมรายละเอียดทั้งหมด
ดังนั้น ถ้ามีโอกาสก็อยากให้ศึกษารายละเอียดที่ลึกกว่านี้กันครับ : ) 
อย่าปักใจเชื่อผมทั้งหมด และต้องหมั่นศึกษากันเองด้วยนะครับ : ) ขอบคุณครับ ✌︎ 

yo23takahashi

---

บรรณานุกรม;
วิบูลย์ ตระกูลฮุ้น. ทฤษฎีดนตรีตะวันตก. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ: สำนักพิมพ์จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, 2563.
สำนักงานราชบัณฑิตยสภา. พจนานุกรมศัพท์ดนตรีสากล ฉบับราชบัณฑิตยสภา. กรุงเทพฯ: ศรีเมืองการพิมพ์, 2561.
“<サンプル>音楽で使われる「ビート」とは？リズムとテンポとの違いと併せて解説.”[On line] available at : https://coconala.com/blogs/2767279/258830, 2 December 2023.